پارافین و فیتیله

پارافین – انواع، کاربردها و راهنمای خرید

پارافین یکی از مواد بسیار پرکاربرد در شمع‌سازی و صنایع مختلف است. این ماده نفتی به شکل جامد (موم مانند) یا نیمه‌جامد در دسترس بوده و به دلیل قیمت مناسب و کارایی بالا، محبوبیت زیادی دارد. در فروشگاه آبتین انواع پارافین شمع‌سازی از جمله پارافین جامد ۱٪، پارافین جامد ۳٪، پارافین کریستال، پارافین ژله‌ای و پارافین پودری به صورت خرده‌فروشی عرضه می‌شود. اگر به دنبال خرید پارافین با کیفیت برای مصارف خانگی یا کارگاهی خود هستید و می‌خواهید در مورد قیمت پارافین شمع‌سازی و انواع آن بیشتر بدانید، در ادامه راهنمای کامل و رسمی تهیه شده است.

پارافین چیست و انواع آن

پارافین یک ماده هیدروکربنی اشباع است که از پالایش نفت خام به دست می‌آید. حاصل این فرآیند ماده‌ای سفید یا بی‌رنگ، بی‌بو و جامد (در دمای اتاق) شبیه موم است که به راحتی ذوب می‌شود. نقطه ذوب پارافین معمولاً حدود ۵۰ تا ۶۰ درجه سانتی‌گراد است و در آب حل نمی‌شود. پارافین‌ها بسته به درصد چربی (روغن) باقی‌مانده در ساختارشان و همچنین نوع فرآوری، انواع مختلفی دارند. در ادامه، انواع پارافین موجود در فروشگاه را معرفی کرده و تفاوت‌ها و کاربردهای هر نوع را به طور خلاصه بیان می‌کنیم:

• پارافین جامد ۱٪ روغن (پارافین کامل تصفیه) – این نوع پارافین دارای تنها حدود یک درصد چربی بوده و بسیار خالص و سفیدرنگ است. به دلیل تصفیه‌ی بیشتر، سختی بالاتر و نقطه ذوب کمی بالاتری دارد و هنگام سوختن تمیزتر می‌سوزد. پارافین ۱٪ که گاهی به آن پارافین کریستال نیز گفته می‌شود، بهترین انتخاب برای شمع‌های باکیفیت و لوکس است؛ چون شعله‌ی پایدارتر، بدون دود و زمان سوخت طولانی‌تر دارد. همچنین در موارد بهداشتی و آرایشی که خلوص ماده مهم است (مثل پارافین‌تراپی دست و پا) از این نوع استفاده می‌شود. البته قیمت آن نسبت به پارافین‌های درصد بالاتر کمی بیشتر است.
• پارافین جامد ۳٪ روغن (پارافین نیمه‌تصفیه) – پارافین با حدود سه درصد روغن، کمی نرم‌تر و زردفام‌تر از نوع ۱٪ است. درصد چربی بالاتر موجب نقطه ذوب پایین‌تر و انعطاف بیشتر موم می‌شود. این نوع پارافین برای اکثر کاربردهای عمومی شمع‌سازی بسیار مناسب و اقتصادی است. به علت بافت کمی نرم‌تر، خروج شمع از قالب را نیز آسان‌تر می‌کند و برای ساخت انواع شمع‌های قالبی، ستونی و تزیینی معمولی کاربرد دارد. پارافین ۳٪ به دلیل قیمت مناسب‌تر، گزینه محبوبی برای مبتدیان شمع‌سازی و مصارف خانگی است.
• پارافین کریستال (نیم تا یک درصد روغن) – پارافین کریستال در واقع همان پارافین کاملاً تصفیه‌شده با چربی بسیار کم (حدود ۰٫۵ تا ۱٪) است که نام آن به شفافیت و خلوص بالایش اشاره دارد. این پارافین بسیار سفید و شفاف بوده و در ساخت شمع‌های خاصی که نیاز به موم کاملاً شفاف یا بدون کدری دارند استفاده می‌شود. برای مثال، در ساخت شمع‌های تزیینی که نور را از خود عبور می‌دهند یا ظاهر کریستالی دارند، پارافین کریستال انتخاب ایده‌آلی است. از آنجا که کیفیت بالایی دارد، برای ترکیب با رنگ‌ها نیز مناسب است (رنگ‌ها را خوب جذب کرده و رنگ‌دهی یکنواختی دارد). پارافین کریستال همچنین در صنایع آرایشی-بهداشتی و مواد غذایی (مانند پوشش دادن پنیرهای سفت یا شیرینی‌ها) به کار می‌رود.
• پارافین ژله‌ای (ژل پارافین) – این نوع پارافین به صورت ژل شفاف و نیمه‌جامد عرضه می‌شود. پارافین ژله‌ای ترکیبی از پارافین مایع و رزین‌های خاص است که حالت ژله‌ای و شیشه‌ای به خود می‌گیرد. از این محصول عمدتاً در ساخت شمع‌های ژله‌ای و تزیینی استفاده می‌شود که حالت شفاف دارند و می‌توان اجسام dekorاتیو (مانند صدف، گل خشک و ...) را داخلشان معلق نشان داد. شمع‌های ساخته شده از پارافین ژله‌ای ظاهری بسیار زیبا و متفاوت دارند و شعله آنها به آرامی می‌سوزد. در استفاده از ژل پارافین باید توجه داشت که معمولاً این شمع‌ها را داخل ظرف شیشه‌ای می‌سازند (چون ژل شکل خود را نگه نمی‌دارد) و حتماً باید فتیله مناسب برای سوخت آرام در ژل انتخاب شود.
• پارافین پودری (گرانول پارافین) – پارافین پودری همان پارافین جامد است که به شکل پودر یا گرانول‌های ریز در آمده است. این حالت پودری باعث می‌شود ذوب کردن پارافین سریع‌تر و آسان‌تر انجام شود، زیرا ذرات ریز سطح تماس بیشتری با حرارت دارند. پارافین پودری برای افرادی که می‌خواهند مقدار کمی موم را ذوب کنند یا رنگ‌های مختلف را در مقادیر کم مخلوط نمایند بسیار کاربردی است. همچنین از پارافین پودری می‌توان به صورت خشک نیز استفاده کرد؛ به عنوان مثال، با ریختن پودرهای رنگی پارافین در ظرف و قرار دادن فتیله، می‌توان یک “شمع شنی” بدون نیاز به ذوب‌ کردن ساخت. این نوع پارافین از نظر ترکیب شیمیایی تفاوتی با پارافین جامد قالبی ندارد و صرفاً شکل فیزیکی آن متفاوت است.

کاربردهای عمومی پارافین

پارافین به خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فردش (نقطه ذوب مناسب، حالت جامد پایدار، عدم جذب رطوبت و عایق بودن) در زمینه‌های متنوعی به کار می‌رود. برخی از کاربردهای عمومی پارافین عبارت‌اند از:

• شمع‌سازی: مهم‌ترین کاربرد پارافین در ساخت انواع شمع است. پارافین ماده اصلی شمع‌های معمولی، شمع‌های وارمر، شمع‌های ستونی و تزیینی محسوب می‌شود. استفاده از پارافین در شمع‌سازی به دلیل قیمت ارزان‌تر نسبت به موم‌های طبیعی (مانند موم عسل) رایج است. پارافین باعث می‌شود شمع کندتر ذوب شود و شعله‌ای پایدار ایجاد کند. بسیاری از شمع‌های معطر و رنگی نیز پایه پارافینی دارند.
• صنایع دستی و هنر: در کارهای هنری و صنایع دستی از پارافین برای ساخت مجسمه‌های مومی، ساخت گل‌های پارافینی و سایر اشیاء دکوراتیو استفاده می‌شود. همچنین در تکنیک‌هایی مثل بافت باتیک (نقاشی روی پارچه با موم) از پارافین به عنوان ماده‌ی پوششی بهره می‌گیرند. پارافین مذاب روی قسمت‌هایی از پارچه اعمال می‌شود تا از نفوذ رنگ به آن بخش جلوگیری کند و طرح‌های هنری ایجاد شود.
• محصولات آرایشی و بهداشتی: پارافین در صنایع بهداشتی کاربرد گسترده‌ای دارد. از این موم در تولید وازلین و کرم‌های مرطوب‌کننده به عنوان نرم‌کننده استفاده می‌شود. همچنین در سالن‌های زیبایی برای پارافین‌تراپی دست و پا (یک نوع درمان حرارتی برای لطافت پوست و مفاصل) به کار می‌رود. پارافین به صورت گرم روی پوست قرار می‌گیرد و با حفظ حرارت، به جذب رطوبت و بهبود گردش خون کمک می‌کند. علاوه بر این، در ساخت لوازم آرایشی مانند رژ لب، مداد ابرو و مداد شمعی (مداد رنگی) نیز پارافین جزئی از مواد تشکیل‌دهنده است.
• بسته‌بندی و محافظت از مواد: یکی دیگر از مصارف پارافین، پوشش‌دهی کاغذ و بسته‌بندی است. کاغذ مومی که برای بسته‌بندی مواد غذایی به کار می‌رود با لایه‌ای از پارافین پوشانده می‌شود تا ضدآب و روغنی نشدن سطح را تضمین کند. پارافین همچنین برای پوشش میوه‌ها (مثلاً سیب) جهت افزایش ماندگاری و جلوگیری از خراب شدن سریع، به کار می‌رود. در صنایع غذایی، پوشش پنیرهای سخت (مثل پنیر هلندی) با پارافین انجام می‌شود تا رطوبت و کپک‌زدگی کنترل شود. مورد دیگر مهر و موم کردن بطری‌ها و ظروف شیشه‌ای (مانند مهر و موم سنتی درب مربا و عسل) با لایه‌ای از پارافین است که از ورود هوا و فساد ماده جلوگیری می‌کند. در صنعت چرم و چوب نیز از پارافین برای براق‌سازی و محافظت سطح استفاده می‌نمایند؛ به عنوان مثال با مالیدن لایه نازکی پارافین روی چرم، از ترک خوردن آن جلوگیری می‌شود و انعطاف‌پذیری‌اش حفظ می‌گردد.

(علاوه بر موارد فوق، پارافین در ساخت روان‌کننده‌های صنعتی، مواد ضدآب‌کننده پارچه‌ها، ساخت کبریت و حتی به عنوان سوخت جامد در برخی کاربردهای خاص نیز نقشی ایفا می‌کند. با این حال، کاربردهای بالا مواردی هستند که برای مصرف‌کننده‌ی نهایی و مصارف خانگی ملموس‌ترند.)

روش استفاده از پارافین (راهنمای عمومی)

استفاده از پارافین در منزل یا کارگاه کوچک نیاز به دقت و رعایت نکات ایمنی دارد. در ادامه مراحل کلی استفاده از پارافین برای شمع‌سازی یا سایر مصارف خانگی توضیح داده شده است:

1. آماده‌سازی محل کار: ابتدا فضایی را که می‌خواهید پارافین را در آن ذوب کنید، آماده نمایید. یک سطح صاف و مقاوم به حرارت انتخاب کنید و ترجیحاً روزنامه یا سفره‌ی کهنه پهن کنید تا چکه‌های احتمالی موم به سطح نچسبد. تمام ابزار مورد نیاز (ظرف حرارت‌دهی، قالب شمع، فتیله، رنگ یا عطر در صورت لزوم، قاشق چوبی برای هم زدن و ...) را در دسترس قرار دهید.
2. ذوب کردن پارافین با حرارت غیر مستقیم: پارافین قابل اشتعال است و نباید آن را مستقیماً روی شعله قرار داد. بهترین روش، استفاده از روش بن‌ماری (حرارت غیرمستقیم یا دو جداره) است. برای این کار، مقداری آب در یک قابلمه ریخته و روی اجاق قرار دهید تا بجوشد. پارافین جامد خرد شده یا پودری را داخل ظرفی مقاوم به حرارت (مثلاً ظرف فلزی یا پیرکس مدرج) بریزید و آن ظرف را درون آب در حال جوش قرار دهید. با حرارت ملایم، پارافین کم‌کم ذوب می‌شود. هرگز اجاره ندهید دمای پارافین بسیار فراتر از نقطه ذوب (حدود ۷۰ درجه سانتی‌گراد) برود، چون ممکن است بخارهای آن مشتعل شوند. توجه: هیچ‌گاه ظرف پارافین را بدون مراقبت روی حرارت رها نکنید و از مجاورت شعله گاز دور نگه دارید.
3. افزودن رنگ و عطر (اختیاری): پس از ذوب کامل پارافین، می‌توانید رنگ مخصوص شمع (رنگ پودری یا چیپسی) را اضافه کنید و آرام هم بزنید تا کاملاً حل شود و به رنگ دلخواه برسید. افزودن اسانس شمع (عطر مخصوص شمع‌سازی) نیز در این مرحله و در دمای پایین‌تر (حدود ۶۰ درجه) انجام می‌شود. توجه کنید که مقدار رنگ و اسانس باید مطابق دستورالعمل محصول باشد (معمولاً درصد کمی از وزن پارافین، مثلاً ۵ تا ۱۰ درصد اسانس). پس از اضافه کردن، پارافین رنگی/معطر را از روی حرارت بردارید.
4. ریختن پارافین در قالب یا ظرف: قالب شمع یا ظرف مورد نظر (مثلاً لیوان شمع ژله‌ای) را آماده کنید. فتیله را در مرکز قالب قرار دهید (می‌توانید فتیله را به یک میله یا مداد گره بزنید و روی دهانه قالب قرار دهید تا عمودی بایستد). حال پارافین مذاب را به آرامی داخل قالب یا ظرف بریزید. مراقب باشید که خیلی تند نریزید تا از ایجاد حباب هوا جلوگیری شود. همچنین حتماً از دستگیره یا دستکش استفاده کنید چون ظرف پارافین بسیار داغ است. ظرف را بیش از حد لبریز نکنید و کمی فضای خالی در بالای قالب بگذارید.
5. سرد شدن و خارج کردن شمع: اجازه دهید پارافین به آرامی در دمای محیط سرد و سفت شود. از جابه‌جا کردن قالب تا قبل از سفت شدن کامل خودداری کنید تا شکل شمع به هم نخورد. بسته به اندازه قالب، ممکن است بین ۳۰ دقیقه تا چند ساعت زمان نیاز باشد (جزئیات در بخش بعدی آمده است). پس از سفت شدن، اگر سطح شمع کمی فروکش کرده بود، می‌توانید مقداری پارافین مذاب باقیمانده را مجدداً گرم کرده و روی آن اضافه کنید تا سطح شمع صاف شود. در نهایت شمع را با دقت از قالب خارج کنید (در صورت نیاز، می‌توانید قالب‌های فلزی را چند دقیقه در یخچال قرار دهید تا شمع راحت‌تر جدا شود). اضافه فتیله را قیچی کنید و شمع آماده است.

(برای استفاده‌های دیگر پارافین، مانند پوشش دادن یک سطح چوبی یا چرمی، می‌توانید پارافین را به روش فوق ذوب کرده و سپس با یک قلم‌مو یا پارچه تمیز، لایه‌ای نازک از پارافین مایع را روی سطح مورد نظر بکشید. اجازه دهید پارافین سفت شود و در صورت لزوم این کار را تکرار کنید تا لایه‌ی محافظ دلخواه ایجاد شود.)

میزان پوشش‌دهی و مصرف پارافین

میزان پوشش‌دهی پارافین به نوع کاربرد شما و ضخامت لایه‌ی مورد استفاده بستگی دارد. در اینجا به دو کاربرد رایج – شمع‌سازی و پوشش سطوح – اشاره می‌کنیم تا دید بهتری نسبت به مقدار پارافین مورد نیاز داشته باشید:

• در شمع‌سازی: مقدار پارافینی که مصرف می‌کنید تعیین‌کننده تعداد و اندازه شمع‌های تولیدی است. به طور تقریبی، هر ۱ کیلوگرم پارافین می‌تواند حدود ۸۰ تا ۱۰۰ عدد شمع وارمر کوچک (تی‌لایت) تولید کند (چرا که هر شمع وارمر ~۱۰ الی ۱۲ گرم پارافین نیاز دارد). اگر شمع‌های بزرگ‌تر مانند شمع ستونی متوسط درست کنید، از ۱ کیلو پارافین شاید حدود ۸ تا ۱۰ عدد شمع استوانه‌ای به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر بتوان ساخت. برای شمع‌های لیوانی و ژله‌ای نیز بسته به حجم لیوان، تعداد خروجی متغیر است (مثلاً ۱ کیلو ژل پارافین ممکن است ۵ تا ۷ لیوان کوچک شمع ژله‌ای بدهد). بنابراین هنگام خرید پارافین شمع‌سازی می‌توانید با توجه به اندازه شمع‌های مورد نظر، برآوردی از میزان موم لازم داشته باشید.
• برای پوشش سطوح: اگر قصد دارید از پارافین به عنوان پوشش محافظ روی سطوحی مثل چوب، کاغذ یا ... استفاده کنید، میزان پوشش‌دهی به ضخامت لایه پارافین بستگی دارد. معمولاً با ۱ کیلوگرم پارافین می‌توان در حدود ۳ تا ۵ متر مربع سطح صاف را با لایه‌ای نازک پوشش داد. به عنوان مثال، برای ضدآب کردن کاغذ یا مقوا، لایه‌های بسیار نازک کافی است و حتی تا ۵ متر مربع را ۱ کیلو پوشش می‌دهد؛ اما برای پوشش دادن چوب با هدف براق کردن و پر کردن درزها، ممکن است ضخامت بیشتر شود و مثلاً حدود ۲ تا ۳ متر مربع را پوشش دهد. در هر صورت، پارافین به سرعت سخت می‌شود و می‌توانید در چند مرحله لایه‌گذاری کنید تا به پوشش دلخواه برسید. پیشنهاد می‌شود همیشه کمی بیشتر از برآوردتان پارافین تهیه کنید تا در صورت نیاز به لایه اضافی، کمبود نداشته باشید.

(توجه: اعداد فوق تقریبی هستند و بر اساس تجربه‌های معمول ذکر شده‌اند. میزان واقعی می‌تواند بسته به ابعاد ظرف شمع یا روش اجرا متغیر باشد.)

زمان خشک شدن و سفت شدن پارافین

زمان خشک شدن یا سرد شدن پارافین بسته به حجم موم مصرفی و دمای محیط متغیر است. پارافین مذاب پس از ریخته‌شدن در قالب یا روی سطح، به تدریج حرارت خود را از دست می‌دهد و جامد می‌شود. نکات زیر در مورد زمان سفت شدن پارافین حائز اهمیت است:

• شمع‌ها یا لایه‌های کوچک و کم‌حجم (مثلاً شمع‌های گل کوچک یا وارمر) معمولاً ظرف ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به اندازه کافی سرد و سفت می‌شوند. این زمان برای پارافین ژله‌ای در لیوان کوچک نیز صدق می‌کند (چون ژل حرارت را کمی بیشتر نگه می‌دارد شاید تا ۳۰-۴۵ دقیقه).
• شمع‌های بزرگ‌تر و پرحجم (مثلاً شمع‌های استوانه‌ای قطور یا قالب‌های حجیم) نیاز به چند ساعت زمان برای سرد شدن کامل دارند. ممکن است یک شمع استوانه‌ای بزرگ تا ۲ تا ۳ ساعت و حتی بیشتر زمان بخواهد تا مغز آن هم کاملاً سفت شود و آماده خارج کردن از قالب باشد. عجله کردن در خارج کردن شمع می‌تواند باعث ترک خوردن یا تغییر شکل آن شود.
• توصیه می‌شود پس از ساخت شمع، به خصوص شمع‌های حجیم، آن‌ها را به مدت ۲۴ ساعت (یک شبانه‌روز) در دمای اتاق استراحت دهید. این کار موجب می‌شود پارافین به طور کامل عمل‌آوری (Cure) شود و هرگونه تنش حرارتی درون آن از بین برود. شمعی که کاملاً سرد و سفت شده باشد، عملکرد بهتری هنگام سوختن خواهد داشت (بهتر می‌سوزد و کمتر دود می‌کند).
• اگر پارافین را به عنوان روکش سطح استفاده کرده‌اید (مثلاً برای چوب یا کاغذ)، معمولاً لایهٔ پارافین در عرض چند دقیقه تا حداکثر ۱۰ دقیقه خشک و سخت می‌شود؛ چرا که ضخامت این لایه‌ها کم است. می‌توانید با لمس سبک گوشه‌ی کار، از سرد شدن آن مطمئن شوید. پس از خشک شدن، در صورت نیاز به لایه‌ی دوم یا پرداخت سطح، اقدام کنید.

به طور خلاصه، پارافین زمان خشک‌شدن سریعی دارد اما برای اطمینان از استحکام و کیفیت نهایی، صبر کردن به اندازه کافی اهمیت دارد. هرگز برای تسریع کار، شمع پارافینی داغ را داخل یخچال یا فریزر نگذارید؛ تغییر دمای ناگهانی ممکن است باعث ترک خوردن موم شود. اجازه دهید فرآیند خنک شدن به شکل طبیعی انجام شود.

سوالات متداول درباره پارافین

تفاوت پارافین ۱٪ و ۳٪ چیست؟ پارافین ۱ درصد روغن تصفیه‌شده‌تر و خالص‌تر است؛ رنگ آن سفیدتر بوده و حین سوختن تمیزتر می‌سوزد (دود و اشک کمتری دارد). پارافین ۳ درصد کمی روغنی‌تر است، رنگ آن اندکی کرم مایل به زرد بوده و بافت نرم‌تری دارد. از نظر کاربرد، هر دو برای شمع‌سازی مناسبند اما پارافین ۱٪ برای شمع‌های لوکس و مصارف بهداشتی بهتر است در حالی که پارافین ۳٪ برای شمع‌های معمولی و مصرف روزمره به صرفه‌تر می‌باشد.

کدام نوع پارافین برای شمع‌سازی بهتر است؟ برای اغلب شمع‌های دست‌ساز، پارافین جامد ۱ تا ۳ درصد (معمولی یا کریستال) بهترین انتخاب است. این نوع پارافین‌ها تعادل خوبی بین کیفیت سوخت و قیمت دارند. اگر به دنبال بهترین کیفیت شعله و کمترین دود هستید، پارافین ۱٪ یا کریستال ایده‌آل است. برای شروع کار شمع‌سازی یا ساخت شمع‌های دکوراتیو معمولی، پارافین ۳٪ نیز نتیجه بسیار خوبی می‌دهد. به طور کلی پارافین با درصد چربی پایین‌تر، شمع با کیفیت‌تر اما گران‌تری به شما می‌دهد و درصد بالاتر اقتصادی‌تر است.

چگونه پارافین را در خانه ذوب کنیم؟ امن‌ترین روش، ذوب کردن غیرمستقیم با روش بن‌ماری است. تکه‌های پارافین را در ظرفی مقاوم به حرارت قرار دهید و ظرف را روی بخار آب جوش (داخل یک قابلمه آب) بگذارید تا به‌آهستگی ذوب شود. از حرارت مستقیم شعله برای ذوب پارافین استفاده نکنید، چون ممکن است پارافین آتش بگیرد. همچنین همیشه هنگام کار با پارافین ذوب‌شده احتیاط کنید؛ از دستکش استفاده کرده و ظرف داغ را با دست خالی لمس نکنید.

آیا پارافین ماده خطرناکی است؟ پارافین جامد در حالت عادی غیرسمی و بی‌خطر است و لمس آن مشکلی ایجاد نمی‌کند. هنگام سوختن شمع پارافینی نیز در صورت استفاده از فتیله مناسب، دود کمی تولید می‌شود که برای اکثر افراد ضرری ندارد. با این حال، باید چند نکته ایمنی را رعایت کنید: اول اینکه پارافین ذوب‌شده بسیار داغ است و می‌تواند باعث سوختگی پوست شود، بنابراین هنگام کار با آن کاملاً مواظب باشید. دوم، شمع‌های پارافینی را در محیط دارای تهویه مناسب روشن کنید تا هرگونه دود یا گاز حاصل به راحتی خارج شود. در نهایت پارافین را دور از شعله باز ذخیره کنید، چون در دمای بالا قابل اشتعال است. با رعایت این موارد، استفاده از پارافین در خانه ایمن و بدون مشکل خواهد بود.